Makinadaki Hayalet

Sinirbilim (NeuroScience), Sosyoloji, Felsefe dalları gün geçtikçe birbirine yaklaşıyor. Özgür iradenin olup olmadığı artık sinirbilimin konusu.Ahlak , değer yargıları sosyolojiden ve felsefeden çıkıp biyolojinin konusu oluyor.
Beyin ile zihin farklı algılanıyor, beyin fiziksel madde, zihnin ise sanki daha anlaşılmaz ruhani bir varlık havası var hep (bende hala var). Sanki ruhumuz olmasa et, kan kemikten yapilmis bir makinadan bir farkımız kalmayacak, herşey mekanik ile açıklanırsa varligimizi özel hissetmemiz sonlanacak ("makinada hayalet" var olmadan insan olamıyoruz sanki). Henüz var olmayan ama yapılabilme olasılığı var olan iyi bir tasarıma sahip bir robottan farkımız kalmayacak.
Ozgur irademin olmadigini dusunmek bende panik yaratiyor, ben ben degilim o zaman, herkes ben olabilirdi. Dunyaya geldigim andan itibaren benim  yasadiklarimi yasamis, benimle ayni kosullardan gecmis herkes benim secimleri yapardi. Korkuyorum, ama sanki dusunmuyorum, ozgur iradeye inanmak bir yandan da beni baskalarinin tutsagi yapmiyor mu?
Gelecegimizi sozde planlayabilen  varliklariz, durtulerimizi kontrol alip, konsekanslarini dusunup,  durtulerimizin aksine hareket edebiliyoruz, ornegin sinirlendigin birine tokadi patlatmiyorsun, ya da cok begendin diye yoldan gecen birini cekip opmuyorsun.
Bazilarinda ise, ornegin Einsten (1), ozgur iradenin olmamasi rahatlik hissi verebiliyor, cunku aslinda ne kendi yaptiklarimizi ne de cevremizdekilerin yaptiklarini yargilamak ve cok ciddiye almak gerekmiyor o zaman. O zaman sanki herkes ozgur iradenin olmadigina inandiginda her turlu suc suc olmaktan cikmaz mi? Ozgur iradeye inanarak, inanmayi secerek, toplum olarak bir arada yasamayi beceriyoruz sanirim, toplumun icinde yasayabilmek icin ahlaki, yasal, sozel, yazili bilinen kurallar koyuyorsun ve uymaya calisiyorsun. Bu kurallara uymak icin de ozgur iraden var. Durtulerini, arzularini toplumun kurallari icinde tutmak icin ozgur iradeni kullanmayi secmezsen, secimin kimi nasil ve ne olcude etkiledigine bagli olarak toplum tarafindan cezalandiriliyorsun. (cezan cevrendekilerinin seni gorunce kafasini cevirmesinden, hayatinin sonlanmasina kadar degisebiliyor)
Kafama takilan, sonunda ozgur irademizin olmadigi kanitlanirsa yuzyillardir bu oynadigimiz toplumsal oyunun  kurallari, ki bu kurallarin temel tasi ozgur iradeye inanca dayali,  devam edecek mi?


(1)Einstein, among others, found that a comforting idea. “This knowledge of the non-freedom of the will protects me from losing my good humor and taking much too seriously myself and my fellow humans as acting and judging individuals,” he said. The New York Times
Makine mi Makina mi, makinayi tercih ediyorum.